Rozwój infrastruktury gazowej w regionie Morza Bałtyckiego stanowi jeden z kluczowych elementów transformacji energetycznej Europy Środkowo-Wschodniej. Nowe połączenia gazowe między Polską a krajami bałtyckimi mogą fundamentalnie zmienić mapę energetyczną regionu. W tym artykule analizujemy najważniejsze projekty w tym zakresie oraz ich potencjalny wpływ na polski sektor gazowy.

Strategiczne znaczenie połączeń bałtyckich

Region Morza Bałtyckiego przez długi czas charakteryzował się nierównomiernym rozwojem infrastruktury gazowej. Kraje bałtyckie – Litwa, Łotwa i Estonia – były tradycyjnie uzależnione od dostaw gazu z Rosji, co stanowiło istotne wyzwanie dla ich bezpieczeństwa energetycznego. Polska, mająca podobne doświadczenia, rozpoczęła ambitny program dywersyfikacji źródeł dostaw, który stopniowo obejmuje także współpracę z sąsiadami z regionu.

Nowe połączenia gazowe w regionie bałtyckim służą kilku strategicznym celom:

• Zwiększeniu bezpieczeństwa energetycznego poprzez dywersyfikację źródeł i dróg dostaw gazu
• Integracji rynków gazowych krajów regionu
• Optymalizacji wykorzystania istniejącej i planowanej infrastruktury (terminale LNG, magazyny gazu)
• Wsparciu procesu transformacji energetycznej i osiągnięciu celów klimatycznych UE

Kluczowe projekty infrastrukturalne

1. Interkonektor Polska-Litwa (GIPL)

Gazociąg Polska-Litwa (Gas Interconnection Poland-Lithuania, GIPL) jest jednym z najważniejszych projektów infrastrukturalnych w regionie. Połączenie to, o długości około 508 km (343 km po stronie polskiej i 165 km po stronie litewskiej), zostało uruchomione w 2022 roku.

Parametry techniczne GIPL:

• Przepustowość w kierunku Litwy: 2,4 mld m³ rocznie
• Przepustowość w kierunku Polski: 1,9 mld m³ rocznie
• Średnica rurociągu: 700 mm
• Ciśnienie robocze: 8,4 MPa

Interkonektor GIPL ma fundamentalne znaczenie, ponieważ:

• Kończy izolację energetyczną krajów bałtyckich, łącząc je z europejską siecią gazową
• Umożliwia eksport gazu z Polski (np. z terminalu LNG w Świnoujściu) do krajów bałtyckich
• Pozwala na wykorzystanie litewskiej infrastruktury, w tym terminalu LNG w Kłajpedzie, jako alternatywnego źródła dostaw dla Polski
• Zwiększa elastyczność zarządzania systemem gazowym w całym regionie

2. Rozwój połączeń wewnątrz państw bałtyckich

Równolegle do budowy GIPL, kraje bałtyckie rozwijają wewnętrzne połączenia tworzące tzw. Bałtycki Pierścień Gazowy (Baltic Gas Ring). Najważniejsze projekty w tym zakresie to:

Interkonektor Litwa-Łotwa (ELLI)

W ramach modernizacji i rozbudowy istniejącego połączenia gazowego pomiędzy Litwą a Łotwą zwiększono jego przepustowość do 2,4 mld m³ rocznie. Rozbudowa tego połączenia była niezbędna dla efektywnego wykorzystania terminalu LNG w Kłajpedzie oraz podziemnych magazynów gazu w Inčukalns na Łotwie, które są największymi w regionie.

Interkonektor Estonia-Finlandia (Balticconnector)

Ukończony w 2019 roku podmorski gazociąg łączący Estonię z Finlandią, o przepustowości 2,6 mld m³ rocznie, stanowi ostatni element spinający system gazowy krajów bałtyckich z Finlandią. Dzięki temu połączeniu Finlandia uzyskała dostęp do alternatywnych źródeł gazu, w tym do terminalu LNG w Kłajpedzie.

3. Pływające terminale LNG (FSRU)

Ważnym uzupełnieniem infrastruktury gazowej w regionie są pływające terminale regazyfikacyjne (Floating Storage and Regasification Unit, FSRU):

Terminal FSRU w Gdańsku

Polska planuje budowę drugiego terminalu LNG, tym razem w formie pływającej jednostki zakotwiczonej w Zatoce Gdańskiej. Terminal ten ma mieć zdolność regazyfikacyjną na poziomie 6,1 mld m³ rocznie, z możliwością rozbudowy do 12 mld m³. Planowany termin uruchomienia to 2028 rok.

Terminal FSRU w Paldiski (Estonia)

Estonia i Finlandia wspólnie zainicjowały projekt budowy pływającego terminalu LNG w estońskim porcie Paldiski. Terminal o przepustowości około 5 mld m³ rocznie ma zwiększyć bezpieczeństwo energetyczne północnej części regionu bałtyckiego.

Wpływ nowych połączeń na polski rynek gazu

Rozwój infrastruktury gazowej w regionie bałtyckim stwarza nowe możliwości dla polskiego sektora gazowego:

Polska jako regionalny hub gazowy

Nowe połączenia wzmacniają pozycję Polski jako potencjalnego centrum dystrybucji gazu w Europie Środkowo-Wschodniej. Szczególnie istotne jest tu połączenie infrastruktury bałtyckiej z innymi projektami realizowanymi przez Polskę:

• Terminal LNG w Świnoujściu (po rozbudowie 8,3 mld m³ rocznie)
• Gazociąg Baltic Pipe (10 mld m³ rocznie) łączący Polskę ze złożami na Morzu Północnym
• Interkonektory z Niemcami, Czechami, Słowacją i Ukrainą

Ta rozbudowana sieć połączeń pozwala Polsce pełnić rolę "bramy" dla dostaw gazu do krajów bałtyckich, a także potencjalnie do Ukrainy i innych krajów regionu.

Możliwości handlowe i arbitraż cenowy

Połączenia gazowe z krajami bałtyckimi tworzą nowe możliwości dla polskich firm energetycznych. Główne korzyści to:

• Zwiększone możliwości handlu międzynarodowego gazem
• Wykorzystanie różnic cenowych między poszczególnymi rynkami (arbitraż cenowy)
• Optymalizacja portfela kontraktów poprzez dostęp do większej liczby dostawców
• Możliwość elastycznego reagowania na wahania popytu i podaży

Wyzwania konkurencyjne

Jednocześnie nowa infrastruktura tworzy także wyzwania konkurencyjne. Polski terminal LNG w Świnoujściu staje w obliczu potencjalnej konkurencji ze strony:

• Litewskiego terminalu LNG w Kłajpedzie
• Planowanych terminali FSRU w regionie
• Niemieckich terminali LNG, które są w fazie budowy lub planowania

Kluczowym czynnikiem konkurencyjności będzie nie tylko przepustowość i dostępność technologiczna, ale także efektywność kosztowa i zdolność do oferowania atrakcyjnych warunków handlowych.

Perspektywy rozwoju współpracy gazowej w regionie

Współpraca gazowa Polski z krajami bałtyckimi znajduje się obecnie w fazie dynamicznego rozwoju. Można wskazać kilka istotnych trendów, które będą kształtować jej przyszłość:

Rozszerzenie współpracy handlowej

Wraz z rozwojem infrastruktury, spodziewane jest znaczące zwiększenie wymiany handlowej gazem między Polską a krajami bałtyckimi. PGNiG (obecnie część Orlenu) już teraz jest aktywne na rynkach bałtyckich, a skala tej działalności prawdopodobnie wzrośnie.

Rozwój rynków gazu

Integracja infrastrukturalna sprzyja rozwojowi płynnych rynków gazu. Można oczekiwać, że w perspektywie średnioterminowej powstanie regionalny hub gazowy, obejmujący Polskę i kraje bałtyckie, z własnymi indeksami cenowymi i instrumentami finansowymi.

Współpraca w zakresie bezpieczeństwa energetycznego

Nowe połączenia gazowe stwarzają możliwość pogłębionej współpracy w zakresie bezpieczeństwa energetycznego, w tym:

• Wspólne planowanie strategicznych rezerw gazu
• Koordynacja działań w sytuacjach kryzysowych
• Wspólne stanowisko w rozmowach z dostawcami

Współpraca w zakresie transformacji energetycznej

Długoterminowo, infrastruktura gazowa może zostać wykorzystana w procesie transformacji energetycznej, szczególnie w kontekście rozwoju rynku wodoru. Istniejące gazociągi mogą w przyszłości zostać dostosowane do transportu wodoru lub mieszanin gazowych zawierających wodór, co jest zgodne z europejskimi strategiami dekarbonizacji.

Wyzwania i bariery

Pomimo wielu korzyści, rozwój współpracy gazowej Polski z krajami bałtyckimi napotyka także na wyzwania:

Regulacje prawne i harmonizacja przepisów

Efektywne funkcjonowanie zintegrowanego rynku gazowego wymaga harmonizacji przepisów i standardów regulacyjnych. Obecnie istnieją różnice między systemami regulacyjnymi poszczególnych krajów, co może utrudniać współpracę.

Konkurencja o rynki zbytu

Potencjalnie może dojść do konkurencji między polskimi a bałtyckimi firmami o udziały w regionalnym rynku gazu. Kluczowe będzie znalezienie modelu współpracy, który pozwoli na wykorzystanie synergii zamiast konkurencji wewnątrzregionalnej.

Niepewność dotycząca długoterminowej roli gazu

W kontekście polityki klimatycznej UE i dążenia do neutralności klimatycznej, rola gazu ziemnego jako paliwa przejściowego jest czasowa. Długoterminowe inwestycje infrastrukturalne muszą uwzględniać możliwość spadku znaczenia gazu ziemnego w miksie energetycznym po 2040 roku.

Podsumowanie

Nowe połączenia gazowe między Polską a krajami bałtyckimi stanowią istotny element transformacji energetycznej regionu, zwiększając bezpieczeństwo dostaw i tworząc warunki do rozwoju konkurencyjnego rynku gazu. Dla Polski infrastruktura ta stwarza szansę na wzmocnienie pozycji jako regionalnego centrum handlu i dystrybucji gazu, a w dłuższej perspektywie także na odegranie kluczowej roli w procesie dekarbonizacji systemu energetycznego.

Kluczem do sukcesu będzie skuteczna koordynacja działań na poziomie biznesowym, regulacyjnym i politycznym, tak aby nowa infrastruktura służyła nie tylko celom komercyjnym, ale także szerszym celom strategicznym, w tym poprawie bezpieczeństwa energetycznego całego regionu Morza Bałtyckiego.